โสฬสมหาวาโร

ปญฺญตฺติวารวณฺณนา

วิสุทฺธปริวารสฺสาติ สพฺพโส ปริสุทฺธขีณาสวปริวารสฺสฯ ธมฺมกฺขนฺธสรีรสฺสาติ สีลสมาธิปญฺญาวิมุตฺติวิมุตฺติญาณทสฺสนสงฺขาตธมฺมกฺขนฺธสรีรสฺส สาสเนติ สมฺพนฺโธฯ ตสฺสาติ ‘‘ปริวาโร’’ติ โย สงฺคหํ อารุฬฺโห, ตสฺสฯ ปุพฺพาคตํ นยนฺติ ปุพฺเพ อาคตํ วินิจฺฉยํฯ

[1] ปกตตฺถปฏินิทฺเทโส ต-สทฺโทติ ตสฺส ‘‘ภควตา’’ติอาทีหิ ปเทหิ สมานาธิกรณภาเวน วุตฺตตฺถสฺส ยาย วินยปญฺญตฺติยา ภควา ปกโต อธิกโต สุปากโฏ จ, ตํ วินยปญฺญตฺติํ สทฺธิํ ยาจนาย อตฺถภาเวน ทสฺเสนฺโต ‘‘โย โส…เป.… วินยปญฺญตฺติํ ปญฺญเปสี’’ติ อาหฯ ตตฺถ วินยปญฺญตฺตินฺติ วินยภูตํ ปญฺญตฺติํฯ

‘‘ชานตา ปสฺสตา’’ติ อิเมสํ ปทานํ วินยสฺส อธิกตตฺตา ตตฺถ วุตฺตนเยน ตาว อตฺถํ โยเชตฺวา อิทานิ สุตฺตนฺตนเยน ทสฺเสนฺโต สติปิ ญาณทสฺสน-สทฺทานํ ปญฺญาเววจนภาเว เตน เตน วิเสเสน เตสํ วิสยวิเสสปวตฺติทสฺสนตฺถํ วิชฺชตฺตยวเสน อภิญฺญานาวรณญาณวเสน สพฺพญฺญุตญฺญาณมํสจกฺขุวเสน ปฏิเวธเทสนาญาณวเสน จ อตฺถํ โยเชตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘อปิจา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ปุพฺเพนิวาสาทีหีติ ปุพฺเพนิวาสาสวกฺขยญาเณหิฯ ปฏิเวธปญฺญายาติ อริยมคฺคปญฺญายฯ เทสนาปญฺญาย ปสฺสตาติ เทเสตพฺพธมฺมานํ เทเสตพฺพปฺปการํ โพธเนยฺยปุคฺคลานญฺจ อาสยานุสยจริตาธิมุตฺติอาทิเภทํ ธมฺมํ เทสนาปญฺญาย ยาถาวโต ปสฺสตาฯ อรหตาติ อรีนํ, อรานญฺจ หตตฺตา, ปจฺจยาทีนญฺจ อรหตฺตา อรหตาฯ สมฺมาสมฺพุทฺเธนาติ สมฺมา สามญฺจ สจฺจานํ พุทฺธตฺตา สมฺมาสมฺพุทฺเธนฯ

อถ วา อนฺตรายิกธมฺเม ชานตา, นิยฺยานิกธมฺเม ปสฺสตา, กิเลสารีนํ หตตฺตา อรหตา, สมฺมา สามํ สพฺพธมฺมานํ พุทฺธตฺตา สมฺมาสมฺพุทฺเธนาติ เอวํ จตุเวสารชฺชวเสนเปตฺถ โยชนา เวทิตพฺพาฯ

อปิจ ฐานาฏฺฐานาทิวิภาคํ ชานตา, ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปสฺสตา, สวาสนอาสวานํ ฉินฺนตฺตา อรหตา, อภิญฺเญยฺยาทิเภเท ธมฺเม อภิญฺเญยฺยาทิโต อวิปรีตาวโพธโต สมฺมาสมฺพุทฺเธนฯ อถ วา ตีสุ กาเลสุ อปฺปฏิหตญาณตาย ชานตา, กายกมฺมาทิวเสน ติณฺณมฺปิ กมฺมานํ ญาณานุปริวตฺติโต สมฺมา การิตาย ปสฺสตา, ทวาทีนํ อภาวสาธิกาย ปหานสมฺปทาย อรหตา, ฉนฺทาทีนํ อหานิเหตุภูตาย อกฺขยปฏิภานสาธิกาย สพฺพญฺญุตาย สมฺมาสมฺพุทฺเธนาติ เอวํ ทสพลอฏฺฐารสาเวณิกพุทฺธธมฺมวเสนปิ โยชนา กาตพฺพาฯ

[2] ปุจฺฉาวิสฺสชฺชเนติ ปุจฺฉาย วิสฺสชฺชเนฯ เอตฺถาติ เอตสฺมิํ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชเนฯ มชฺฌิมเทเสเยว ปญฺญตฺตีติ ตสฺมิํเยว เทเส ยถาวุตฺตวตฺถุวีติกฺกเม อาปตฺติสมฺภวโตฯ วินีตกถาติ วินีตวตฺถุกถา, อยเมว วา ปาโฐฯ

กาเยน ปน อาปตฺติํ อาปชฺชตีติ ปุพฺพภาเค เสวนจิตฺตํ องฺคํ กตฺวา กายทฺวารสงฺขาตวิญฺญตฺติํ ชนยิตฺวา ปวตฺตจิตฺตุปฺปาทสงฺขาตํ อาปตฺติํ อาปชฺชติฯ กิญฺจาปิ หิ จิตฺเตน สมุฏฺฐาปิตา วิญฺญตฺติ, ตถาปิ จิตฺเตน อธิปฺเปตสฺส อตฺถสฺส กายวิญฺญตฺติยา สาธิตตฺตา ‘‘กายทฺวาเรน อาปตฺติํ อาปชฺชตี’’ติ วุจฺจติฯ อิมมตฺถํ สนฺธายาติ อาปนฺนาย อาปตฺติยา อนาปตฺติภาวาปาทนสฺส อสกฺกุเณยฺยตาสงฺขาตมตฺถํ สนฺธาย, น ภณฺฑนาทิวูปสมํฯ

[3] โปราณเกหิ มหาเถเรหีติ สีหฬทีปวาสีหิ มหาเถเรหิฯ ฐปิตาติ โปตฺถกสงฺคหาโรหนกาเล ฐปิตาฯ จตุตฺถสงฺคีติสทิสา หิ โปตฺถกาโรหสงฺคีติฯ อุภโตวิภงฺเค ทฺวตฺติํส วารา สุวิญฺเญยฺยาวฯ

สมุฏฺฐานสีสวณฺณนา

[257] สมุฏฺฐานกถาย ปน กรุณาสีตลภาเวน จนฺทสทิสตฺตา ‘‘พุทฺธจนฺเท’’ติ วุตฺตํ, กิเลสติมิรปหานโต ‘‘พุทฺธาทิจฺเจ’’ติ วุตฺตํฯ ปิฏเก ตีณิ เทสยีติ ยสฺมา เต เทสยนฺติ, ตสฺมา องฺคิรโสปิ ปิฏกานิ ตีณิ เทสยิฯ ตานิ กตมานีติ อาห ‘‘สุตฺตนฺต’’นฺติอาทิฯ มหาคุณนฺติ มหานิสํสํฯ เอวํ นียติ สทฺธมฺโม, วินโย ยทิ ติฏฺฐตีติ ยทิ วินยปริยตฺติ อนนฺตรหิตา ติฏฺฐติ ปวตฺตติ, เอวํ สติ ปฏิปตฺติปฏิเวธสทฺธมฺโม นียติ ปวตฺตติฯ วินยปริยตฺติ ปน กถํ ติฏฺฐตีติ อาห ‘‘อุภโตจา’’ติอาทิฯ ปริวาเรน คนฺถิตา ติฏฺฐนฺตีติ โยเชตพฺพํฯ ตสฺเสว ปริวารสฺสาติ ตสฺมิํเยว ปริวาเรฯ

นิยตกตนฺติ กตนิยตํ, นิยมิตนฺติ อตฺโถฯ อญฺเญหิ สทฺธินฺติ เสสสิกฺขาปเทหิ สทฺธิํฯ อสมฺภินฺนสมุฏฺฐานานีติ อสงฺกรสมุฏฺฐานานิฯ

ตสฺมา สิกฺเขติ ยสฺมา วินเย สติ สทฺธมฺโม ติฏฺฐติ, วินโย จ ปริวาเรน คนฺถิโต ติฏฺฐติ, ปริวาเร จ สมุฏฺฐานาทีนิ ทิสฺสนฺติ, ตสฺมา สิกฺเขยฺย ปริวารํ, อุคฺคณฺเหยฺยาติ อตฺโถฯ

อาทิมฺหิ ตาว ปุริมนเยติ ‘‘ฉนฺนํ อาปตฺติสมุฏฺฐานานํ กติหิ สมุฏฺฐาเนหิ สมุฏฺฐาตีติ เอเกน สมุฏฺฐาเนน สมุฏฺฐาติ, กายโต จ จิตฺตโต จ สมุฏฺฐาตี’’ติอาทินา (ปริ. 187) ปญฺญตฺติวาเร สกิํ อาคตนยํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ

[258] นานุพนฺเธ ปวตฺตินินฺติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี วุฏฺฐาปิตํ ปวตฺตินิํ ทฺเว วสฺสานิ นานุพนฺเธยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1111) วุตฺตสิกฺขาปทํฯ

[270] อกตนฺติ อญฺเญหิ อมิสฺสีกตํ, นิยตสมุฏฺฐานนฺติ วุตฺตํ โหติฯ